آریتمی قلبی چیست؟ روش‌های درمان ضربان نامنظم قلب

مقدمه و شناخت بیماری

آریتمی قلب چیست؟

اصطلاح «آریتمی» به هر گونه مشکل در سرعت یا ریتم ضربان قلب گفته می‌ شود. در هنگام وقوع یک آریتمی، پیام‌ های الکتریکی قلبی ممکن است خیلی سریع، کند، یا نامنظم شده و در نتیجه ضربان قلب از حالت عادی خود خارج شود.

وقتی قلب به‌درستی نتپد، دیگر نخواهد توانست خون را به شکل موثر پمپ کند. در این حالت، ریه‌ ها، مغز و سایر اندام‌ ها نمی‌ توانند به‌ درستی عمل کنند و ممکن است دچار اختلال یا آسیب شوند چرا که خون رسانی به صورت کافی و مناسب صورت نگرفته و اکسیژن و گلوکز کافی به سلول ها نمی رسد.

مشکل آریتمی چقدر جدی است؟

برخی از انواع آریتمی ها بی‌خطر بوده و نیازی به درمان ندارند. در مقابل، برخی دیگر از آن ها می‌ توانند خطر ایست قلبی را به همراه داشته باشند. بسیاری از انواع آریتمی ها نیز بین این دو حالت قرار می‌ گیرند. در نتیجه ریسک خطرات در طیفی از بی خطر بودن تا تهدیدکننده حیات قرار می گیرند.

انواع آریتمی یا ریتم قلب چیست؟

دسته بندی های معرفی شده برای انواع آریتمی ها متفاوت هستند و می توانند بر پایه موارد زیر باشند:

• محل شروع سیگنال های الکتریکی نامناسب در قلب
• سرعت ضربان قلب
• منظم یا نامنظم بودن ریتم قلب

ساده ترین دسته بندی بر اساس سرعت ضربان قلب است که خارج از بازه نرمال ۶۰ الی ۱۰۰ ضربان در دقیقه قرار بگیرد:

ضربان قلب سریع (تاکی کاردی)

در این آریتمی ضربان قلب تند تر از ۱۰۰ ضربه در دقیقه است. انواع مختلف آن شامل:

• فیبریلاسیون دهلیزی (AFib): سیگنال‌های نامنظم قلب باعث ضربان سریع و ناهماهنگ می‌شوند. AFib می‌تواند موقتی بوده و خودبه‌خود شروع و متوقف شود. اما برخی موارد بدون درمان متوقف نمی‌ شوند. AFib احتمال وقوع سکته مغزی را بالا می برد.
• فلاتر دهلیزی: مشابه AFib است اما ضربان‌ها منظم‌ترند. فلاتر دهلیزی نیز با وقوع سکته مغزی مرتبط است.
• تاکی‌ کاردی فوق‌ بطنی: این اصطلاح به ضربان‌های نامنظمی اشاره دارد که محل شروع سیگنال های نامناسب در آن ها از بالای بطن‌ ها است. این آریتمی باعث دوره‌هایی از تپش قلب شدید شده که ناگهان شروع و متوقف می‌ گردند.
• فیبریلاسیون بطنی: در این اختلال سیگنال‌ های الکتریکی سریع و نامنظم باعث لرزش بطن‌ها به جای انقباض هماهنگ آن ها می‌ شوند. این مشکل جدی بوده و می‌ تواند در صورت بازنگشتن سریع ریتم طبیعی به مرگ منجر شود. بیشتر مبتلایان به فیبریلاسیون بطنی، بیماری قلبی زمینه‌ ای یا آسیب جدی داشته‌ اند.
• تاکی‌کاردی بطنی: این ضربان سریع و نامنظم از سیگنال‌های معیوب در بطن‌ ها آغاز می‌شود. ضربان سریع اجازه پر شدن کامل بطن‌ها از خون را نداده و بنابراین قلب ممکن است نتواند خون کافی به بدن پمپاژ کند. در افراد با قلب سالم، تاکی‌کاردی بطنی معمولا مشکل جدی ایجاد نمی‌کند. اما در مبتلایان به بیماری قلبی می‌ تواند اورژانسی باشد و نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارد.

ضربان قلب کند (برادی کاردی)

ضربان قلب کمتر از ۶۰ بار در دقیقه برادی‌ کاردی محسوب می‌ شود. اما ضربان پایین در حالت استراحت همیشه نشانه وجود مشکل نیست. اگر از نظر جسمی سالم و ورزشکار باشید، ممکن است قلب شما بتواند با کمتر از ۶۰ ضربان در دقیقه خون کافی را به بدن پمپاژ کند.

اما اگر ضربان قلب آهسته بوده و قلب نتواند خون کافی پمپاژ کند، ممکن است نوعی از برادی‌ کاردی وجود داشته باشد. انواع برادی‌ کاردی شامل موارد زیر است:

• سندروم سینوس بیمار: گره سینوسی مسئول تنظیم ریتم قلب است. اگر این گره درست عمل نکند، ضربان قلب ممکن است بین خیلی کند و خیلی سریع تغییر کند. این سندروم می‌ تواند به‌علت ایجاد بافت اسکار در نزدیکی گره سینوسی ایجاد شود که باعث کند شدن، اختلال یا مسدود شدن سیگنال‌های ضربان قلب می‌ شود. این وضعیت در سالمندان شایع‌تر است.
• بلوک هدایتی: انسداد در مسیرهای الکتریکی قلب می‌تواند باعث کند شدن یا توقف سیگنال‌هایی شود که ضربان قلب را تحریک می‌ کنند. برخی بلوک‌ها ممکن است بدون علامت بوده اما برخی دیگر باعث تند شدن یا کند شدن ضربان قلب می‌ شوند.

آریتمی قلب چقدر شایع است؟

برآورد می‌ شود که حدود ۱.۵٪ تا ۵٪ از افراد در دنیا دچار آریتمی باشند. با این حال، برخی افراد هیچ علامتی ندارند و همین موضوع تخمین دقیق تعداد مبتلایان به آریتمی را دشوار می‌ کند. در ایالات متحده، فیبریلاسیون دهلیزی (Atrial fibrillation) شایع‌ ترین نوع آریتمی است.

آمار دقیق از شیوع این بیماری در ایران در دسترس نیست اما به نظر می رسد مانند بسیاری دیگر از کشورها در دنیا شایع ترین نوع آریتمی، فیبریلاسیون دهلیزی باشد.

علائم و علت‌ها

علائم هشدار دهنده آریتمی چیست؟

علائم آریتمی قلبی ممکن است شامل مواردی از جمله موارد زیر باشد:

• تپش قلب
• سرگیجه یا احساس سبکی سر
• غش یا از دست دادن هوشیاری
• تنگی نفس
• احساس ناراحتی در قفسه سینه
• ضعف یا خستگی

گاهی آریتمی قلبی می‌ تواند «خاموش» (Silent) بوده و هیچ علامتی ایجاد نکند.

چه چیزی باعث آریتمی می‌شود؟

سیستم الکتریکی قلب، ضربان قلب را کنترل می‌ کند. سیگنال‌ های الکتریکی قلب از گروهی از سلول‌ ها در بالای قلب به نام گره سینوسی (Sinus node) شروع می‌ شوند.

این سیگنال‌ ها پس از تولید، از مسیری بین حفره‌ های بالایی و پایینی قلب به نام گره دهلیزی-بطنی (AV node) عبور می‌ کنند. حرکت این سیگنال‌ ها باعث انقباض قلب و در نهایت پمپاژ خون می‌ شود.

در قلب سالم، این روند سیگنال‌ دهی معمولا به‌طور روان انجام شده و منجر به ضربان قلب در حالت استراحت بین ۶۰ تا ۱۰۰ ضربه در دقیقه می‌ شود.

اما برخی عوامل می‌ توانند مسیر حرکت سیگنال‌های الکتریکی در قلب را تغییر دهند و باعث آریتمی شوند. این عوامل شامل:

• بیماری عروق کرونر
• تحریک‌ پذیری بافت قلب (به دلیل علل ژنتیکی یا اکتسابی)
• فشار خون بالا
• تغییرات در عضله قلب (کاردیومیوپاتی)
• اختلالات دریچه‌ ای قلب
• عدم تعادل الکترولیت‌ ها در خون
• آسیب ناشی از سکته قلبی
• روند ترمیم پس از جراحی قلب
• دیابت
• برخی عفونت ها (مثل کووید ۱۹)
• آپنه خواب
• برخی داروها
• مصرف بیش از اندازه قهوه یا چای
• مصرف سیگار
• استرس و اضطراب

علت اصلی آریتمی چیست؟

آریتمی قلبی می‌تواند ناشی از مشکلات ساختاری، متابولیکی یا غددی باشد. یکی از زیرمجموعه‌های مهم آن، تنگی نفس ناشی از آریتمی در بیماران تیروئیدی است. با این حال، بیشتر آریتمی‌ ها به‌ دلیل مشکلی در عروق، دریچه‌ ها یا عضلات قلب و اختلال در سیستم الکتریکی آن رخ می‌ دهند.

عوامل خطر آریتمی چیست؟

عوامل افزایش‌ دهنده خطر آریتمی قلبی شامل موارد زیر هستند:

• بیماری عروق کرونر، سایر مشکلات قلبی و جراحی قبلی قلبی: تنگ شدن عروق قلب، سکته قلبی، بیماری دریچه قلب، جراحی قلب قبلی، نارسایی قلبی، کاردیومیوپاتی و سایر آسیب‌های قلبی از عوامل خطر تقریبا همه انواع آریتمی‌ ها هستند.
• فشار خون بالا: این وضعیت، خطر ابتلا به بیماری عروق کرونر را افزایش داده و همچنین می‌ تواند باعث سفت و ضخیم شدن دیواره بطن چپ شود که نحوه انتقال سیگنال‌های الکتریکی در قلب را تغییر می‌ دهد.
• مشکلات قلبی مادرزادی: برخی از این مشکلات می‌ توانند ریتم و ضربان قلب را تحت تاثیر قرار دهند.
• بیماری تیروئید: پرکاری یا کم‌ کاری تیروئید می‌ تواند خطر ضربان قلب نامنظم را افزایش دهد.
• آپنه انسدادی خواب: این وضعیت باعث وقفه در تنفس حین خواب شده و می‌ تواند به ضربان کند و نامنظم قلب، از جمله فیبریلاسیون دهلیزی منجر شود.
• عدم تعادل الکترولیت‌ها: الکترولیت‌هایی مانند پتاسیم، سدیم، کلسیم و منیزیم به انتقال سیگنال‌های الکتریکی در قلب کمک می کنند. اگر سطح این مواد در بدن خیلی بالا یا پایین باشد، می‌ تواند باعث ایجاد آریتمی ها شود.
• مصرف برخی داروها و مکمل‌ها: برخی داروهای نسخه‌ شده و حتی برخی داروهای سرماخوردگی و سرفه می‌ توانند باعث وقوع آریتمی شوند.
• مصرف بیش از حد الکل: نوشیدن الکل زیاد می‌ تواند سیگنال‌های الکتریکی قلب را تحت تاثیر قرار داده و احتمال فیبریلاسیون دهلیزی را افزایش دهد.
• کافئین، نیکوتین یا استفاده از مواد غیرقانونی: محرک‌ ها می‌ توانند ضربان قلب را سریع‌ تر کرده و احتمال ایجاد آریتم ی‌های شدیدتر را افزایش دهند. داروهای غیرقانونی مانند آمفتامین و کوکائین می‌توانند تاثیر شدیدی بر قلب داشته داشته و برخی باعث مرگ ناگهانی به دلیل فیبریلاسیون بطنی شوند.

عوارض آریتمی چیست؟

عوارض آریتمی قلبی به نوع آن بستگی دارد. عوارض احتمالی شامل موارد زیر است:

• ایجاد لخته‌ های خونی که می‌ توانند منجر به سکته مغزی شوند.
• نارسایی قلبی
• مرگ ناگهانی قلبی

داروهای رقیق‌ کننده خون می‌ توانند خطر سکته مغزی مرتبط با فیبریلاسیون دهلیزی و سایر آریتمی‌ های قلبی را کاهش دهند. اگر آریتمی قلبی دارید، از پزشک بپرسید آیا نیاز به مصرف رقیق‌ کننده خون دارید یا خیر.

چنانچه آریتمی باعث بروز علائم نارسایی قلبی شود، درمانی برای کنترل ضربان قلب می‌ تواند به بهبود عملکرد قلبی کمک کند.

تشخیص و آزمایش‌ها

آریتمی چگونه تشخیص داده می‌شود؟

به طور کلی ارائه‌ دهندگان خدمات بهداشتی می‌ توانند ضربان قلب نامنظم را در طول معاینه با گرفتن نبض و گوش دادن به قلب فرد تشخیص دهند. پس از ارزیابی علائم و انجام معاینه فیزیکی، ممکن است آزمایش‌های تشخیصی برای تأیید آریتمی و یافتن علت آن تجویز شود.

همچنین فرد ممکن است به یک الکتروفیزیولوژیست ارجاع شود. الکتروفیزیولوژیست فوق تخصص قلبی است که آموزش حرفه ای در تشخیص و درمان اختلالات ریتم قلب را دیده است.

برخی علائم هشداردهنده ممکن است نشان‌دهنده گرفتگی رگ‌های قلب باشند؛ مقاله زیر به ۷ نشانه مهم اشاره می‌کند که نباید نادیده بگیرید.

بیشتر بخوانید:

علائم گرفتگی رگ قلب چیست؟ ۷ نشانه‌ای که نباید نادیده بگیرید

چه آزمایش‌هایی برای تشخیص آریتمی انجام می‌شود؟

برخی آزمایش‌ ها که می‌ توانند ریتم نامنظم قلب و بیماری‌ های مرتبط را شناسایی کنند شامل موارد زیر هستند:

• الکتروکاردیوگرام (ECG or EKG)
• آزمایش خون برای بررسی سطح الکترولیت‌ ها یا شناسایی مشکلات ژنتیکی
• مانیتورهای سرپایی
• تست استرس
• اکوکاردیوگرام
• کاتتریزاسیون قلبی
• مطالعه الکتروفیزیولوژی (EPS)
• تست میز شیب‌ دار (Tilt table test)
• سی‌تی اسکن (CT)
• ام‌ آر‌ آی قلب (Heart MRI)

درمان و دارو‌ها

روش‌های درمان آریتمی چیست؟

درمان آریتمی قلبی معمولا وابسته این است که قلب تند یا کند می زند، یعنی به عبارت دیگر تاکی کارد است یا برادی کارد. برخی از آریتمی‌ ها نیازی به درمان ندارند و تیم پزشکی ممکن است معاینات منظم برای پیگیری وضعیت شما توصیه کند. معمولا درمان آریتمی تنها زمانی لازم است که ضربان قلب نامنظم باعث علائم قابل توجه شده یا فرد در معرض مشکلات جدی قلبی قرار گرفته باشد.

گزینه‌های درمان آریتمی قلبی شامل موارد زیر هستند:

• داروها
• تغییرات سبک زندگی
• درمان‌ ها یا تراپی‌ها
• دستگاه‌ ها
• جراحی

داروها

داروهای متعددی می‌ توانند آریتمی ها را درمان کنند. از آنجایی که هر فرد با دیگری متفاوت است، ممکن است نیاز باشد چند دارو و دوز مختلف را امتحان کنید تا بهترین گزینه برای شما پیدا شود. درمان‌ های دارویی آریتمی شامل موارد زیر است:

• داروهای ضد آریتمی: این داروها آریتمی را به ریتم سینوسی (ضربان طبیعی) تبدیل کرده یا از بروز آریتمی جلوگیری می‌ کنند.
• داروهای کنترل کننده ضربان قلب
• داروهای ضدانعقاد یا ضدپلاکتی: این داروها، مانند وارفارین و آسپرین، خطر تشکیل لخته خون را که یکی از عوارض مهم آریتمی ها است را کاهش می‌ دهند.

داروهایی که بیماری‌ های مرتبط که علت‌ ریشه ای به وجود آمدن ریتم غیرطبیعی قلب هستند را درمان می‌ کنند.

تغییرات سبک زندگی

ایجاد تغییرات ساده در سبک زندگی می‌ توانند به کنترل آریتمی کمک کنند. این تغییرات شامل:

• کنترل فشار خون و سطح قند خون
• پرهیز از مصرف سیگار و محصولات تنباکو
• کاهش مصرف الکل
• پرهیز از مصرف بیش از اندازه کافئین
• رسیدن به وزن سالم

درمان‌ ها

علاوه بر دارو و تغییر سبک زندگی، برخی افراد نیاز به تراپی‌ ها برای از بین بردن ریتم غیر طبیعی قلب دارند. پزشک مربوطه بهترین درمان را برای شما تعیین کرده و مزایا و خطرات این روش ها را با شما در میان می‌ گذارد. این روش ها شامل:

• کاردیوورژن: در این روش با ارسال یک پالس الکتریکی، سلول های قلب فرد مجدد هماهنگ شده و ریتم طبیعی قلبی دوباره شروع می شود.
• آبلیشن کاتتری: در این روش یک کاتتر انرژی الکتریکی با فرکانس بالا را به بخش کوچکی از بافت قلب می‌ فرستد تا مسیر ریتم غیرطبیعی را قطع کند. آبلیشن می‌ تواند بیشتر تاکی کاردی های فوق بطنی، فلاتر دهلیزی، فیبریلاسیون دهلیزی و برخی تاکی‌ کاردی‌ های دهلیزی و بطنی را درمان کند.
• ایزولاسیون ورید ریوی: این نوع آبلیشن با ایجاد حلقه‌ های زخم، نواحی ایجاد کننده فیبریلاسیون دهلیزی را جدا کرده و به افرادی که فیبریلاسیون دهلیزی مکرر، حمله ای، یا پایدار دارند کمک می‌ کند.

دستگاه‌ها

متخصص قلب درمان کننده ممکن است در آزمایشگاه الکتروفیزیولوژی دستگاه‌ هایی را برای درمان آریتمی قلبی برای بیمار نصب کند. این دستگاه‌ها شامل موارد زیر هستند:

• ضربان ساز دائمی: این دستگاه پالس‌ های الکتریکی کوچک به عضله قلب می‌فرستد تا ضربان قلب را در سطح طبیعی نگه داشته و از کندی بیش از حد آن جلوگیری کند.
• دستگاه کاشتنی دفیبریلاتور قلبی (ICD): این دستگاه به طور مداوم ریتم قلب را کنترل می‌ کند. وقتی ضربان بسیار سریع و غی رطبیعی تشخیص داده شود، پالس الکتریکی به عضله قلب می‌ دهد تا ضربان به ریتم طبیعی بازگردد. این دستگاه برای درمان تاکی‌ کاردی بطنی و فیبریلاسیون بطنی که دو آریتمی تهدیدکننده حیات هستند استفاده می‌ شود.
• پیسمیکر و دفیبریلاتور بای‌ ونتریکولار یا درمان همزمان‌سازی قلب (CRT): این دستگاه‌ ها به هماهنگی انقباض بطن چپ کمک می‌ کنند. افرادی که دچار نارسایی قلبی و انقباضات غیر همزمان بطن چپ هستند ممکن است به این دستگاه نیاز داشته باشند.

جراحی

افرادی که دچار آریتمی هستند ممکن است به دلایلی به جراحی قلب نیاز داشته باشند. برخی از این دلایل عبارتند از:

• درمان بیماری زمینه ای: درمان بیماری قلبی که ممکن است باعث آریتمی شده باشد از جمله جراحی دریچه قلب یا بای‌ پس عروق کرونر.
• عدم پاسخ به درمان های غیر دارویی: به طور مثال، روش هزارتو نوعی جراحی است که می‌ تواند فیبریلاسیون دهلیزی که به داروها یا درمان‌ های غیرجراحی پاسخ نداده را اصلاح کند.

آیا جراحی برای درمان آریتمی عوارض دارد؟

خطراتی از جمله خونریزی، عفونت، سکته مغزی، و سکته قلبی می تواند از عوارض جراحی برای درمان آریتمی باشند.

چه مدت پس از درمان احساس بهتری خواهم داشت؟

به طور کلی ممکن است مدتی طول بکشد تا داروی مناسب و دوز موثر آن برای درمان آریتمی شما پیدا شود. بسته به نوع روش درمانی انتخابی، بهبودی پس از آن می‌ تواند هفته‌ ها یا ماه‌ ها به طول انجامد.

اگر روش‌ هایی مانند آبلیشن کاتتری یا ایزولاسیون ورید ریوی انجام داده‌ اید، ممکن است همچنان برای چند هفته آریتمی داشته باشید تا روند بهبودی کامل شود. پزشک شما می‌تواند بگوید در وضعیت مختص به شما چه مدت زمانی جهت بهبودی مورد انتظار خواهد بود.

پیشگیری، مدیریت و کنترل

چگونه می‌توانم خطر ابتلا به آریتمی را کاهش دهم؟

چنانچه می خواهید خطر ابتلا به آریتمی را کاهش دهید می توانید راهکارهای زیر را مد نظر بگیرید:

• ترک محصولات تنباکو
• محدود کردن مصرف الکل
• محدود کردن یا قطع مصرف کافئین: برخی افراد نسبت به کافئین حساس هستند و ممکن است با مصرف محصولات کافئین‌ دار (چای، قهوه، نوشابه‌ های گازدار و برخی داروهای بدون نسخه) علائم بیشتری را تجربه کنند.
• پرهیز از مصرف محرک‌ ها: مراقب محرک‌های موجود در داروهای سرماخوردگی و سرفه و مکمل‌ های گیاهی یا تغذیه‌ ای باشید. برخی از این داروها حاوی موادی هستند که می توانند ریتم قلب را نامنظم کنند. برچسب دارو را بخوانید و از پزشک خود بپرسید کدام دارو برای شما مناسب است.
• کنترل فشار خون بالا
• رسیدن به وزن سالم
• کنترل سطح قند خون
• درمان آپنه خواب
• پرهیز از فعالیت‌هایی که به نظر می‌ رسد آریتمی را تحریک می‌ کنند. در این زمینه با توجه به تجربه شخصی خودتان با پزشک خود مشورت کنید.

چگونه با آریتمی قلب میتوان زندگی کرد؟

خبر خوب این است که اکثر آریتمی‌ ها قابل مدیریت هستند. این بدان معناست که با درمان مناسب می‌توانید زندگی خود را همان‌ طور که قبل از تشخیص بود ادامه دهید.

قابل درک است که زندگی با ریتم غیرطبیعی قلب از نظر روانی و احساسی برای شما و خانواده‌ تان چالش‌ برانگیز باشد. مهم است که اضطراب و استرس خود را مدیریت کرده و در صورت نیاز از پزشک عمومی یا عزیزانتان حمایت بگیرید.

پزشک متخصص ممکن است در خصوص رانندگی به شما هشدار دهد. در نظر داشته باشید چنانچه این هشدار را دریافت کردید از رانندگی بپرهیزید چرا که خطر در کمین شما و سایر شهروندان خواهد بود.

اگر شغل شما دارای بخش بهداشت حرفه‌ای است، در صورت نیاز به تغییر در نقش شغلی برای انطباق بهتر با وضعیت‌تان، با آن‌ ها صحبت کنید.

راهنمای مراجعه به پزشک

چه زمان باید به پزشک مراجعه کرد؟

در موارد زیر به پزشک عمومی تان مراجعه کنید:

• چنانچه فکر می‌کنید ممکن است مشکلات ریتم قلب داشته باشید.
• تپش قلبی دارید که مکرر بوده یا شدت آن در حال افزایش است.

چنانچه هم اکنون تپش قلب دارید و همراه با هر یک از علائم زیر است، با ۱۱۵ تماس گرفته یا فورا با همراه و بدون اینکه رانندگی کنید به اورژانس مراجعه کنید:

• درد قفسه سینه
• تنگی نفس
• سرگیجه یا احساس سبکی سر
• غش یا احساس نزدیک به غش شدن

اگر قبل تر این علائم را داشته‌ اید اما اکنون برطرف شده‌ اند، با مطب پزشک عمومی خود برای تعیین وقت اضطراری تماس بگیرید.

توصیه‌ای از تیم دارو دات کام به شما

زندگی با آریتمی قلبی ممکن است در ابتدا کمی نگران‌ کننده و گیج‌ کننده به نظر برسد. مهم است آگاه باشید که بیشتر این اختلالات قابل کنترل و مدیریت هستند. با همکاری پزشک و پیروی از برنامه درمانی انتخابی می‌ توانید سلامت قلب خود را حفظ کرده و کیفیت زندگی خود را ارتقا دهید.

به یاد داشته باشید که با آگاهی، حمایت خانواده و مراجعه به موقع به پزشک، می‌توان از عوارض جدی پیشگیری کرد و زندگی فعال و با آرامش‌ بیشتری را ادامه داد.